Tentoonstelling: Dienaars van God tijdens de Groote Oorlog

Tentoonstelling: Dienaars van God tijdens de Groote Oorlog - Ieper - 16/06/2017

De tentoonstelling ‘Dienaars van God tijdens de Groote Oorlog’ van het Bisdom bij de Krijgsmacht vertelt over een bijzonder aspect van de Eerste Wereldoorlog: de vele ‘dienaars van God’, priesters, zusters, seminaristen, monniken, leken, geestelijken van andere godsdiensten… die hun taak vervullen in de verdediging van het vaderland, als aalmoezenier, brancardier, verpleegkundige, soldaat. Aan de hand van de 14 staties van de kruisweg van kardinaal Newman worden bezoekers uitgenodigd om te ontdekken hoe de religieuzen hun moeilijke opdracht te midden van oorlog en geweld hebben volbracht. Het is bijna onvoorstelbaar hoe zij in die omstandigheden in Gods naam dag in dag uit het evangelie gestalte gaven. Deze tentoonstelling was vorig jaar te zien in de Hoofdkerk van het legerbisdom Sint-Jacob op de Koudenberg (Koningsplein, Brussel). In Ieper, een strategische plek in de toenmalige frontstreek, is de tentoonstelling voor het eerst op verplaatsing.

De tentoonstelling loopt van 17 juni tot 8 november 2017 in de Sint-Maartenskathedraal in Ieper en is dagelijks gratis toegankelijk (niet van 11 tot 19 september).

Het programma was als volgt:

Verwelkoming en inleiding door voorzitter Alexander Declercq
Toespraak door opperaalmoezenier Johan Van Den Eeckhout
Toelichting bij de tentoonstelling door aalmoezenier Erwin Vilain
Slotwoord door E.H. deken Roland Hemeryck
Muzikale omlijsting door Benjamin Luyckx (orgel) & Inge Zutterman (sopraan).

Verwelkoming en inleiding door voorzitter Alexander Declercq

Hieronder de verwelkomingstoespraak door Alexander Declercq, voorzitter Vrienden van de Sint-Maartenskathedraal Ieper:

"Eerwaarde heer vicaris-generaal, eerwaarde heer deken,
Geachte heer burgemeester,
Geachte mevrouw de schepen, meneer de schepen, raadsleden,
Geachte heer commissaris-generaal,
Geachte heer generaal, kolonels,
Geachte genodigden,
Vrienden van de Sint-Maartenskathedraal,

Aan u allen van harte welkom deze avond op de plechtige opening van de tentoonstelling Dienaars van God tijdens de Groote Oorlog! We zijn bijzonder verheugd u hier zo talrijk te mogen begroeten.

Lode Aerts, bisschop van Brugge, brengt u zijn groeten over en vraagt om hem te verontschuldigen voor deze vernissage.

Onze vereniging, de Vrienden van de Sint-Maartenskathedraal, werd boven de doopvont gehouden in februari 2014. Met onze Vriendengemeenschap willen we de troeven van de kathedraal ten volle uitspelen en van de kathedraal een gastvrije plaats voor ontmoeting maken, met een aanbod zinvolle en zingevende hedendaagse activiteiten.

De vereniging wil zorgen voor een boeiend cultureel aanbod in de kathedraal en voor de uitvoering zo veel mogelijk samenwerken met anderen.
Onze eerste activiteit was de dubbeltentoonstelling Tempus Horribilis, historische duiding en artistieke reflectie bij de eeuwherdenking van het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog. Voor het historisch luik werkten we (toen, en nu nog steeds) samen met Heemkring Iepers Kwartier, die een rijke traditie had opgebouwd met historische tentoonstellingen in de kathedraal. Curator van het artistieke luik was Oswald Fieuw.

In ons tweede werkingsjaar grepen we de terugkeer van de 18 schilderijen van de bisschoppen van Ieper aan om een boek te publiceren – de eerste publicatie met een beschrijving van alle 18 bisschoppen van het bisdom Ieper (1559-1801). We organiseerden ook opnieuw een historische tentoonstelling over het jaar 1915, het jaar waarin de kathedraal quasi volledig vernield werd. Vorig jaar was er de tentoonstelling 450 jaar beeldenstorm, opnieuw een samenwerking met Iepers Kwartier en enkele andere specialisten.

De tentoonstelling die we vandaag mogen voorstellen, is een geschenk. We werden er op gewezen, in juli vorig jaar al, door toenmalig communicatieverantwoordelijke van het bisdom Brugge, Doenja Van Belleghem, die ons in contact bracht met bezieler Erwin Vilain, diaken en legeraalmoezenier bij het Bisdom bij de Krijgsmacht.

De tentoonstelling ‘Dienaars van God tijdens de Groote Oorlog’ van het Bisdom bij de Krijgsmacht was toen te zien in de hoofdkerk van het Bisdom, Sint-Jacob op de Koudenberg (Koningsplein, Brussel). Het onderwerp is een bijzonder aspect van de Eerste Wereldoorlog: de vele ‘dienaars van God’, priesters, zusters, seminaristen, monniken, leken, geestelijken van verschillende godsdiensten… die hun taak vervullen in de verdediging van het vaderland, als aalmoezenier, brancardier, verpleegkundige, soldaat.

Er volgden verschillende wederzijdse bezoeken, in het hoofdkwartier van het Belgisch leger in Evere en in Ieper – waarbij we keer op keer getroffen werden door de gedrevenheid en inzet van alle betrokkenen, onder impuls van drijvende kracht Erwin Vilain.

We waren het al snel eens dat de tentoonstelling dit jaar, 2017, het jaar waarin de ‘totale oorlog’ wordt herdacht o.a. bij de buren van het In Flanders Fields Museum, hier in de kathedraal helemaal op z’n plaats zou zijn. Meteen vatten Erwin en zijn medewerkers het plan op om vijf nieuwe hoofdstukken te ontwikkelen specifiek voor Ieper. Er was ook uitwisseling met Talbot House, wat resulteerde in enkele prachtige objecten en documenten die in bruikleen gegeven werden voor deze tentoonstelling. Het resultaat is een nog krachtiger tentoonstelling, zoals u straks zelf kan ontdekken. De inhoud en achtergronden van de tentoonstelling zullen de volgende sprekers u met grote deskundigheid toelichten: ik geef straks heel graag het woord aan initiatiefnemers opperaalmoezenier Johan Van Den Eeckhout en aalmoezenier Erwin Vilain. Tot slot zal E.H. Deken Roland Hemeryck deze vernissage afronden.

Voor de muzikale omlijsting zorgen sopraan Inge Zutterman en Benjamin Luyckx, organist van deze kathedraal. Zij brengen voor u het volgende programma:

Erbarme dich – uit de Mattheuspassie van Johann Sebastian Bach
How beautiful are the feet – uit Messiah van Georg Friedrich Händel
Ave Maria van Guilio Caccini
Pie Jesu van Andrew Lloyd Webber
Irish blessing van James Moore
We'll meet again

Ik dank allen die op één of andere wijze hebben bijgedragen tot de realisatie van deze tentoonstelling:

opperaalmoezenier Johan Van Den Eeckhout en aalmoezenier Erwin Vilain en hun medewerkers van het Bisdom bij de Krijgsmacht: luitenant-kolonel Jean-François Van Caulaert en adjudant Jean-Louis Peeters;
luitenant-kolonel Dirk Laforce van het Bataljon Hoofdkwartier Defensiestaf – Kwartier Koningin Elisabeth;
luitenant-kolonel stafbrevethouder Carlos Vermeulen, directeur van het Competentiecentrum steunmaterieel en producten Ieper,
het federaal organisatiecomité voor de Herdenking van de Eerste Wereldoorlog onder leiding van commissaris-generaal Paul Breyne,
het Bisdom Brugge,
de Kerkraad van de Sint-Maartenskathedraal,
alle bestuursleden van de Vrienden van de Sint-Maartenskathedraal en van Heemkring Iepers Kwartier.

De tentoonstelling blijft hier tot 8 november en is dagelijks gratis toegankelijk. Na Ieper gaat de tentoonstelling naar de Sint-Janskerk in Hertsberge. Van 11 tot 19 september nemen we een pauze voor een ander schitterend project: de creatie van A Symphony of Trees van Piet Swerts door Symfonieorkest Vlaanderen, solisten en elf koren met in totaal 350 zangers. Piet Swerts schreef deze symfonie in opdracht van de stad Ieper en het In Flanders Fields Museum. Hij noemt het zijn magnum opus, een nieuwe symfonie van anderhalf uur, een hommage aan de stad Ieper en dichter-componist Ivor Gurney. 50 jaar na de uitvoering van het War Requiem van Benjamin Britten in deze kathedraal wordt deze wereldcreatie op vrijdag 15 en zaterdag 16 september een nieuw muzikaal hoogtepunt! Meer info kan u vinden in de folder die ter beschikking ligt op de tafel bij de hoofdingang.

Tot slot willen we nog vermelden dat aalmoezenier Erwin Vilain op zondag 10 september 2017, tijdens de algemene ledendag van de Vrienden van de Sint-Maartenskathedraal, een lezing zal geven over de actuele taken van de legeraalmoezenier.

Maar nu gaan we graag verder in op de inhoud van deze tentoonstelling die we vandaag mogen openen – ik geef graag het woord aan opperaalmoezenier vicaris-generaal Johan Van Den Eeckhout.

Ik dank u voor uw aandachtige aanwezigheid."

Toespraak door opperaalmoezenier Johan Van Den Eeckhout

Hierbij de tekst van zijn toespraak:

"Geachte genodigden in al uw titels en hoedanigheden,
Dames en heren,

Dank u wel, Mr Declercq, beste Alexander, voor uw toelichting bij deze vernissage tgv het open stellen van de expo 14-18, ‘Dienaars van God tijdens de Groote Oorlog, gerealiseerd door het Bisdom van de Krijgsmacht betreffende de vele priesters, zusters, seminaristen, monniken, leken, geestelijken van verschillende godsdiensten die midden de ellende van een uitzichtloos conflict dat de Groote Oorlog toch is geweest, hun specifieke taak in de verdediging van het Vaderland hebben vervuld: als aalmoezenier, brancardier, verpleegkundige of soldaat.

Binnen de katholieke aalmoezeniersdienst bij Defensie is al in 2013 in de aanloop van de herdenkingen rond de eerste wereldoorlog de idee gegroeid om een specifieke bijdrage te leveren tot deze herdenkingen. Het resulteerde na veel denk- en zoekwerk tot de expo die straks wordt geopend in deze prachtige Sint Maartenskathedraal van Ieper en die een verder bouwen betekent op de expo 14-18 die vorig jaar plaats vond in de hoofdkerk van het Bisdom bij de Krijgsmacht Sint Jacob op de Koudenberg in Brussel over de inzet van geestelijken tijdens de Groote Oorlog.

Met deze tentoonstelling hebben wij de bedoeling om de bezoeker tot nadenken en meditatie te brengen, tot overweging van wat een oorlog aan verschrikking in zich draagt. Maar midden deze negativiteit willen wij ook de aandacht vestigen op de veerkracht van mensen die op een nieuwe wijze tot diepmenselijke verbondenheid komen, en voor de ‘dienaars van God’ tot een anders beleven van hun oorspronkelijke roeping. Want zo bestond de taak van de aalmoezenier op het slagveld er onder andere in de gewonden op te halen en in veiligheid te brengen en de doden bijeen te brengen. Vele priesters, monniken en zusters hadden zich hun leven anders voorgesteld maar toch mag het volgende citaat die band met het Evangelie concreet maken: “Ik heb met vreugde gedacht aan de parabel van de Barmhartige Samaritaan. Die had een ezel om de gewonde naar de herberg te brengen - wij hadden enkel onze schouders! Wij zijn de sjouwers en de voerlui van het slagveld… Wij zijn de Barmhartige Samaritanen van de zielen… We hebben je opgetild en gedragen, soldaat.”

Paus Benedictus XV, die de Kerk leidde van 1914 tot 1922, heeft vanuit de ellende van de eerste WO en ook vanuit de donkere schaduw die nog vele jaren nadien de wereld in zijn greep hield geleid heeft tot de tweede wereldoorlog, de lijnen uitgetekend voor een vernieuwde kijk binnen de Kerk betreffende oorlog en vrede. De christen is geroepen om een eind te stellen aan oorlog en een grote waarde te hechten aan vrede en verzoening. In een tekst van het tweede Vaticaanse concilie (1962-65) komt dit op bijzondere wijze naar voor waar in Gaudium et Spes gezegd wordt: “Laten ook zij, die zich als militair aan de dienst van het vaderland hebben gewijd, zich beschouwen als de dienaars van de veiligheid en de vrijheid van de volken; en door een correcte uitoefening van deze taak werkelijk bijdragen tot het behoud van de vrede”.

Deze oproep tot vrede en tot inzet voor vrede in de wereld die al tijdens wereldoorlog I bij monde van paus Benedictus XV gestalte heeft gekregen in het kerkelijke spreken, klinkt ook vandaag sterk door in het spreken van paus Franciscus, die vorig jaar in april tijdens het jubileum voor Militairen in Rome politieagenten en soldaten aanmoedigde om instrumenten van verzoening, bouwers van bruggen en zaaiers van vrede te zijn. Dit neemt niet weg dat er de verschrikkelijke realiteit blijft van oorlog en geweld, ook vandaag. Paus Franciscus zegt het als volgt: “Met alle misdaden, slachtpartijen en verwoestingen in de wereld kunnen we stilaan misschien wel spreken over een Derde Wereldoorlog. Die wordt op dit moment in stukjes en beetjes uitgevochten.” Hij zei dit in 2015 naar aanleiding van de terroristische aanslagen in Parijs, maar wij hebben intussen ook de aanslagen gehad dicht bij ons, te Brussel 22 maart vorig jaar en weten hoe niet alleen in Europa maar op vele plaatsen in de wereld mensen het gevaar lopen slachtoffer te worden van blind geweld. Mogen wij daarbij nooit uit het oog verliezen dat telkens weer grote golven van solidariteit en medeleven naar voor komen en dat crisissituaties mensen ook tot elkaar brengen.

Straks, geachte genodigden, geef ik het woord aan aalmoezenier Erwin Vilain die, samen met adjudant Jean-Louis Peeters, de grote bezieler is van de expo hier in deze kathedraal. Hij zal jullie verder onderhouden over de inhoud en het thema van de expo te Ieper met een bijzondere aandacht voor de aalmoezeniers van de common wealth.

Maar toch wil ik in het bijzonder de heer Paul Breyne, die als commissaris-generaal het federaal organisatiecomité WO1 voorzit, bedanken voor de belangrijke financiële bijdrage die ons is toegekend geworden (via de nationale loterij) en ook voor inhoudelijke inspiratie die is geleverd. Ik dank ook Z.E.H. Deken Roland Hemeryck en de voorzitter en leden van de kerkfabriek van de Sint Maartenskathedraal voor hun toelating om deze expo in deze kathedraal op te stellen en voor hun medewerking. Ten slotte ook dank ik de Vrienden van de St Maartenkathedraal onder de bezielende leiding van de Heer Alexander Declercq, die aan hun vele initiatieven, waar wij daarnet mochten over horen spreken, ook deze expo hebben toegevoegd.

Geachte genodigden,

Wij zijn allemaal mensen onderweg. Wat ons verbindt, is ons mens-zijn: In die zin is het ook mooi hoe je in deze expo kan zien dat over de grenzen van verschillende religieuze en filosofische overtuigingen heen, een goede samenwerking heeft plaats gevonden onder mensen ten dienste van de soldaten in nood, ten dienste van de vrede.

Ik dank jullie voor jullie aandacht!"

--------

Toelichting bij de tentoonstelling door aalmoezenier Erwin Vilain